1940-2000 yıllarında köylerin %35‘inin adı değiştirildi. Kürtçe, Ermenice, Gürcüce, Lazca isimleri Türkleştirildi.
Bu süre içerisinde yaklaşık 28 bin kadar yerleşme adı değiştirilmiştir. Bunların 12 binden fazlası ise köy adlarıdır.
Fırat Üniversitesi Beşeri ve İktisadi Coğrafya Anabilim Dalı Başkanı Doç. Dr. Harun Tunçel’in araştırması yaşanan trajediyi gözler önüne seriyor; 1940 -2000 yılları arasında 12 bin 211 köyün, yani tüm ülkedeki köylerin yüzde 35’inin ismi değiştirildi. İsim değiştirme furyasından en çok Doğu Karadeniz, Doğu ve Güneydoğu Anadolu etkilendi. Erzurum’un 653, Mardin’in 647, Diyarbakır’ın 555, Van’ın 415, Sivas’ın 406, Kars’ın ise 398 köyü bir gecede haritadan silindi. Kürtçe, Gürcüce, Lazca ve Ermenice olarak bilinen köy isimleri büyük ölçüde değiştirilirken, içinde ‘kızıl’, ‘çan’ ve ‘kilise’ sözcüğü geçen ‘sakıncalı’ bazı köylere de yeni isimler verildi.
Doç. Dr. Harun Tunçel’in 1940 -2000 yıllarını kapsayan, ‘Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler’ çalışması, Türkiye’nin yakın tarihinin görmezlikten gelinen bir sayfasına ışık tutuyor. 1940’dan günümüze hem Türkçe olmayan hem de Türkçe köy adlarında geniş çaplı bir isim değiştirme operasyonu yapıldığını belirten Tunçel’in verdiği bilgiye göre köy isimlerine değişiklik tablosu şöyle:
* İsimleri değiştirilen köyler tüm Türkiye’ye yayılmış. Ancak, Doğu Karadeniz ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde belirgin bir yoğunlaşma var. Köylerin yeni isimleri henüz, halk tarafından tümüyle benimsenmedi. Özellikle orta yaştakiler ile yaşlılar hâlâ eski isimleri tercih ediyor.
* Türkiye’de yer adlarının değiştirilmesi işlemleri Cumhuriyet’in ilk yıllarından beri yapılıyor. Örneğin Artvin ilinde büyük kısmı Gürcüce olan yerleşim adları ‘Meclis- i Umûmiyye -i Vilâyet’ (İl Genel Meclisi) kararıyla 1925 yılında tümüyle değiştirildi.
1940 dönüm noktası oldu
* Ad değiştirme işlemleri İçişleri Bakanlığı’nın 1940 yılı sonlarında hazırladığı 8589 sayılı genelgeyle resmileşti.Ancak bu çalışmalar 2. Dünya Savaşı nedeniyle uzun süre aksadı. 1949 yılında 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu’yla isim değiştirme işlemleri yasal bir dayanağa kavuştu. 1957’de ‘Ad Değiştirme İhtisas Kurulu’ kuruldu. Bu kurulun çalışmaları, çeşitli kesintiler olmakla birlikte 1978 yılında ‘tarihi değeri olan yer adlarının da’ değiştirildiği gerekçesiyle işlemlere son verilinceye kadar sürdü.
* Türkiye’de ismi değiştirilen köylerin sayısı 12 binden fazla. Bir başka ifadeyle köylerin yaklaşık yüzde 35’inin ismi değiştirildi.
Anadolu’nun Mozaiğine Darbe
Anadolu’nun tarihine “Türkleştirme” adı altında darbe vurularak Kürt, Gürcü, Tatar, Çerkez, Laz, Arap, muhacir gibi kelimeler içeren köy isimleri de ‘bulundukları ortamda bölücülüğe meydan vermemek’ adına yok edildi
* Karadeniz bölgesinde en çok dikkati çeken özellik Trabzon ile Rize arasındaki yoğunlaşma. Trabzon ve Rize’de toplam 495 köyün ismi Antalya escort değiştirildi. Rumca, Lazca, Ermenice, Gürcüce oldukları için silindi. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da da yok olan isimler çoğunlukla Ermenice, Kürtçe veya Arapça kökenliydi.
İllere Göre İsim Sayılar
Adana (169),
Adıyaman (224),
Afyonkarahisar (88),
Ağrı (374),
Amasya (99),
Ankara (193),
Antalya (168),
Artvin (101),
Aydın (69),
Balıkesir (110),
Bilecik (32),
Bingöl (247),
Bitlis (236),
Bolu (182),
Burdur (49),
Bursa (136),
Çanakkale (53),
Çankırı (76),
Çorum (103),
Denizli (53),
Diyarbakır (555),
Edirne (20),
Elazığ (383),
Erzincan (366),
Erzurum (653),
Eskişehir (70),
Gaziantep (279),
Giresun (167),
Gümüşhane (343),
Hakkâri (128),
Hatay (117),
Isparta (46),
İçel (112),
İstanbul (21),
İzmir (68),
Kars (398),
Kastamonu (295),
Kayseri (86),
Kırklareli (35),
Kırşehir (39),
Kocaeli (26),
Konya (236),
Kütahya (93),
Malatya (217),
Manisa (83),
Kahramanmaraş (105),
Muğla (70),
Muş (297),
Nevşehir (24),
Niğde (48),
Ordu (134),
Rize (105),
Sakarya (117),
Samsun (185),
Siirt (392),
Sinop (59),
Sivas (406),
Tekirdağ (19),
Tokat (245),
Trabzon (390),
Tunceli (273),
Şanlıurfa (389),
Uşak (47),
Van (415),
Yozgat (90),
Zonguldak (156)
Ayşe Hür:”Değişiklikler 1910’da başladı”
Araştırmacı-yazar Ayşe Hür’e göre: “Osmanlı’da yer adlarının değiştirilmesi fikri ilk kez 1910’da ortaya çıktı. Resmi adım 13 Mayıs 1913’te atıldı. 5 Ocak 1915’te Enver Paşa tarafından askeri kıtalara gönderilen talimatnamede Ermenice, Rumca ve Bulgarca dillerden olan il, ilçe, köy, dağ ve nehir adlarının Türkçeye tahvili isteniyordu. Dersim’deki Kızılkilise’nin Nazimiye, Muğla’daki Megri’nin Fethiye, Bursa’daki Mihaliç’in Karacabey, İzmir’deki Ayasluğ’un Selçuk olması bu döneme rastlar. 1922’de bir dizi yerleşim yerinin adı Türkçeleştirildi. 1923’te İzmit ilinin adı Kocaeli’ne, 1924’te Kırkkilise’nin adı Kırklareli’ne, 1927’de Bozok’un adı Yozgat’a çevrildi. Bolu’ya bağlı Üskübü ‘Konuralp’, Ankara’ya bağlı İstanos (veya Zir) Anadolu yakası escort ‘Yenikent’, İstanbul’da Makriköy ‘Bakırköy’, Ayastefanos ‘Yeşilköy’, Nevşehir’de Sinasos ‘Mustafapaşa’, Bursa’da Tirilye ‘Zeytinbağı’ oldu. İstanbul’da Türkçe olmayan sokak isimleri 1927’de değişti.”
Bedlis’ti Bitlis oldu
Hür’e göre, Kürtçe isimleri değiştirilen bazı yerler şunlar: “Bedlis: Bitlis, Pasür: Kulp, Gıremori: Sivrice, Papşen: Yumurtatepe, Sert: Siirt, Dırıjka: Demirkapı, Cipak: Kırkgöze, Deşt: Geyiksu, Arxa: Akçadağ, Darahene: Genç, Yekmal: Çukurçaayır, Dıri: Çobançeşmesi, Gamişvan: Değirmendüzü, Gürkaynak, Sepnat: Domluca, Hezex: İdil, Zexçi: Yağlıca, Dergule: Kumçatı, Bıava: Görmeç, Becırman: Vergili, Berçenek: Tarlacık, Çölemerik: Hakkâri”
Araştırmacı yazar Ayşe Hür’e göre, İstanbul’da 1927’de yapılan değişiklikler şöyle: “Cadde-i Kebir: İstiklal Caddesi, Tatavla: Kurtuluş, Feriköy-Ermeni Kilise: Feriköy Fırın Sokak, Frenk Kilise: Satırcı Sokak, Moskof Kilise: Dershane Sokak, Papaz Köprüsü: Yaya Köprüsü, Mimar Andrea: Koçyiğit, Yanaki: Can Eriği, Aya Kiryaki: Teşrifatçı, Papayanni: Remzi Baba, Marki Kalfa: Dev Süleyman, Aya Tanaş: Yeni Alem, Hristoduli: Ekşi Nar, Hristo: Yeni Asır, Rousso: Türk Beyi Alanya escort Sokak, Konstantin: Baysungur Sokak, Feriköy Hamam: Ergenekon Caddesi.
‘Kurtuluş’ adını alan Ermeni mahallesine, Ermeni Tehcirinin tartışılan isim olan Talat Paşa İlköğretim Okulu açıldı.”
