Ebu Hanife Ahmed bin Davud Dinaveri ya da Ebu Hanife El-Dinaveri İran Kürdistanı Kirmanşah bölgesinde bulunan Dinaver şehrinde yaşamış olup El Dinaver ismi ile bu sebepten dolayı anılmıştır.
El Dinaveri’in doğumu 820 veya 828 ölümü ise 896 yılı olduğu kabul edilmektedir.
Dinaveri,coğrafya,tarih,botanik,astronomi,metalurji,alanlarda önemli çalışmalar yaparak kitaplaştırılan birçok eseri bulunmaktadır.bu eserler kendisinden sonraki ilim adamları açısından da sürekli
güvenilir kaynak olarak görülmüştür.
Kürt bilim insanı El Dinaveri,özellikle Botanik alanda yaptığı başarılı çalışmalarından dolayı ”Bitkilerle konuşan ilim adamı” olarak da anılmaktadır.
El-Dinaveri Küfe, İstafan gibi şehirlere giderek çeşitli eğitimler almıştır.
“Kitâb’ül-Kıble Ve’z-Zevâl” adlı eseri ile astronomide oldukça söz sahibidir. Ayrıca ay ve güneş tutulması ile ilgili “Kitâb-ül-Küsûfu ve meteoroloji hakkında”Kitâb’ül-Envâ”sı vardır.
Dinaverî, coğrafya sahasında da “Kitâb’ül-Büldân” adlı eseri ile kendinden bahsettirmiştir ve biyografi yazarları onun bu eserinin büyük bir cilt olduğundan söz ederler.
Dil bilgisi sahasında ise, “Eş-Şîr ve’ş-Şu’arâ”, “El-Fusâha”, Mâ yelhanü fihi’l-âmme”, “İslâh’ul-Mantık”, “Er-Reddü alâ luğza’l-İsbahânî’ gibi eserlerde bu meselelere dair büyük ilgisini göstermiştir.
Dinaverî’nin 13 ciltlik Kur’an-ı Kerim tefsiri de bulunmaktadır.
Kitab el-Nebat (“Bitkiler Kitabı”) Eserinde Bitkilerin Orjinal Kürtçe İsimleri
El Dinaveri, 6 ciltlik “Kitâb’ün-Nebat(Bitkikerin Kitabı) ismindeki botanik ansiklopedisinde eserde Arap botanik gelenekleri, bitki incelemeleri ve bilgisinin yanı sıra Kürtçe ve Farsça bitki bilgileri de mevcuttur ve bu kitap yıllarca botanik alanında standart kitap olmuştur
Alman bilim adamı Bruno Silberberg bu eser karşısında şaşkın olup önemini şöyle anlatır:
”İlmi çalışmaların 1000 sene sonrasında Greklerin botaniği Theophrastus (M.Ö. 372-287) ve Pedanius Dioskorides (MÖ 1 yüzyıl)’in eserlerinde özetlenmiştir; oysa Dinaverî’nin kitabı, müslüman ilminin sadece ikinci asrında, Greklerin seviyesine çıkmakla kalmaz, fakat onları çok daha geride bırakır. Dinaverî’nin kendi eserini tasnif ettiği devirde Dioskorides’in kitabının henüz Arapçaya tercüme edilmemiş olduğunu da burada işaret etmek lâzımdır. Şu halde bu eser müslümanların orijinal bir çalışmasıdır”.
“Kitâb’ün-Nebat” isimli eserin dağınık haldeki birçok ciltlerini Prof. Muhammed Hamidullah toparlayıp yayınlamıştır
Medine’de Şeyhül İslam Arif Hikmet Bey kütüphanesinde, bir kısmını İstanbul Üniversitesi Kütüphanesinde, bir kısmını Amerika’da Yale Üniversitesinden bularak çok büyük bir kısmını tamamladıktan sonra, eksik olan kısımdaki bilgileri de eklemek için Parisde Şark dilleri okulunun kütüphanesinde çalışmıştır. Bu zaman içinde Lisan ül-arab (20 cilt), Tâc ül-arûs (10 cilt), İbn Sîde’nin el-Muhassas’ı (17 cilt), İbn ül-Baytar’ınki (4 cilt) ve Oxford’daki İbn Semecûn’un, Londra’daki El-Ezherî’nin, İstanbul’daki Muhkem ve Ubâb’ın elyazmalarını tek tek inceleyerek Dinaverî’
ye ait bütün kayıtları çıkarmıştır. Kalan eksik olan kısımları da tamamlanan eser botanikçilerin hizmetine sunulmuştur.
Arif Yılmaz
Ensab el-Ekrad (“Kürtlerin Soyu”) Kitabı
El Dinaveri Kürtlerin atalarını araştıran ilk bilim adamlarındandır.Çalışmalarını Ensab el-Ekrad(Kürtlerin Soyu) ismindeki kitabında yazmıştır.
Aynı kitabın Arapça farklı bir nüshasında www.alwaraq.com da Kürtler hakkında daha kapsamlı bilgiler verilmiştir. Kitabın sunuş yazısında Dineverî’nin Kürt olduğu ve Ensâb el- Ekrad kitabının yazarı olduğu ifade edilmiştir.
GÖZLEMEVİNİ MOĞOLLAR YIKTI
Dineveri, yaşamı boyunca çok sayıda esere imza attı. Çok yönlü alim olan Dineveri, flora kitabından, güneş tutulması meselesine, hesap kitabından, yıldızların konumuna, genel tarih kitabından, coğrafya kitabına kadar bir çok konu üzerinde eserler vermiş. Dineveri ayrıca yıldızlarla ilgilenen gözlemevi sahibi biri olarak biliniyor. Kitaba yazdığı önsözde, ölümünden 50 yıl sonra Şirazi’nin Dineveri’nin gözlem evini gördüğü ve öğrencilerinin de gözlem evini hala işlettiklerini hatırlatan Izady, “Ebu Hanife’nin bu gözlemevi iki yüz yıl daha çalışmaya devam etmiş ve Moğolların Dinever’i yağmalamalarıyla birlikte yok edilmişti. Ebu Hanife’nin, gözlemevi bölgesindeki özel kütüphanesinde ilk defa karşılaştığı Hava Kitabı üzerine yorum yapan Şirazi, bunu türünün en nitelikli eseri olarak tanımlar” diyor.
El Dinaveri’nin kitapları uluslarası alanda birçok dile çevrilip yayınlamıştır.Hivda iletişim yayınlarında El Dinaver’in bazı kitapları Türkçeye çevrilip yayınlanmıştır.
Matematik ve Doğa Bilimleri alanında yazdığı eserler:
1- Kîtab el-cebr we muqabîle (Cebir Kitabı)
2- Kîtab el-nebat (Botanik Kitabı)
3- Kîtab el-kusuf (Güneş Tutulması Kitabı)
4- Kîtab el-redd ela reşad el-îsfexanî (Reşat El-İsfahanî’nin Astronomisine Reddiye)
5- Kîtab el-hîsab (Aritmetik)
6- Baxt fî hîsab-el hind (Hindistan Aritmetiği Üzerine)
7- Kîtab el-cem wel tefrîq (Toplama Ve Bölme-Aritmetik- Kitabı)
8- Kîtab el-qîble wel zîwal (Astronomî)
9- Kîtab el-enwa (Meteoroloji kitabı)
10- İslahel mantiq (Mantık Kitabı)
Sosyal Bilimler Alanında Eserleri:
1- Îxbar ul-tîwal (Tarih)
2- Kîtab el-kebîr (Büyük İlim Kitabı)
3- Kîtab ul-fîsaha (Retorik)
4- Kîtab ul-buldan (Coğrafya)
5- Kîtab ul-şi”r we şûara (Edebiyat)
6- Ensab ul-ekrad (Kürtlerîn Kökeni)
