Doğu’nun Bilge Ozanı: Karapate Xaço
Karapetê Xaço Nereli?
Her ne kadar pasaportundaki resmi bilgilere göre doğum tarihi 3 Eylül 1900 olarak kabul edilse de Karapate’nin 1903 ve 1908 yıllarında doğmuş olabileceğine dair bilgiler de mevcuttur.
Karapate Xaço ya da Gerabêtê Xaço Batman’ın Beşiri ilçesinin Bileyder (Binatlı) Köyü’nde doğmuştur.Karapate Xaço,Ermeni kökenlidir.
Karapetê Xaço Hayatı
Belirsiz Bir Başlangıç ve Yarım Asırlık Bir Göç Hikâyesi
Karapate Xaço’nun kültürel ve mesleki kimliği ne kadar renkliyse hayatının ilk dönemi bir o kadar belirsiz ve kendisi adına karanlıktır. Karapate’nin biyografisindeki belirsizlik henüz doğum yılı ile birlikte kendini göstermektedir. Fakat Karapate’nin doğum tarihi her ne olursa olsun kendisinin 20. yüzyılın başında meydana gelen siyasi, politik ve askeri gelişmelerin oluşturduğu atmosfer içerisinde bir kimlik kazanmaya başladığı söylenebilir. II. Meşrutiyet’in ilanı ve Balkan Savaşları ile başlayan 20. yüzyıl, akabinde daha derin kırılımları beraberinde getiren I. Dünya Savaşı ile devam etmiştir. Tüm bu yaşananlar Osmanlı Devleti’nin doğu vilayetleri üzerinde bazı idari ve sosyal dönüşümler meydana getirirken Karapate’nin asıl hikâyesi ise 1915 Ermeni tehciri ile birlikte başlamaktadır.
Söz konusu bölge, Karapate dünyaya geldiği zaman Diyarbakır Vilayeti’nin Garzan Mıntıkası olarak anılmaktaydı. Dolayısıyla Karapate’nin dünyaya geldiği yer ve zaman kendisinin kaderini de henüz yolun başındayken belirlemişti.
Ermeni tehcirinin devam ettiği sıralarda henüz bir çocuk olan Karapate evlerinin önünde annesi ve babasının öldürülmesine kız kardeşi ve ağabeyi ile tanıklık eder. Bir askerin yardımı sonucunda 3 kardeşi ile birlikte hayatta kalan Karapate’nin üstesinden gelmesi gereken sıradaki olay ise 1925 yılında Elazığ, Bingöl ve Diyarbakır çevresinde meydana gelen ve tarih kitaplarında “Şeyh Said İsyanı” olarak anılan süreçtir. Karapate bu olayın ardından 1929 yılında bir gece yarısı Suriye’ye kaçar ve kendisi için başlayacak olan uzun göç yolculuğu da bu şekilde başlar. Yaklaşık 20 yıl boyunca Kamışlı, Heseke ve Beyrut’ta yaşayan Karapate’nin gençlik dönemi ise Fransız Yabancı Lejyonu’nda 15 yıl süren bir askerlik ile geçmiştir. Karapate’nin görevi ve göç yolu kendisini Kamışlı şehrinde hayat arkadaşı olacak Yeva ile karşılaştırmıştır. Bu evlilikten 4 kızı ve 1 oğlu olan Karapate, II. Dünya Savaşı’nın sona ermesinin ardından Sovyetler Birliği yönetiminin diasporadaki Ermenilere kapılarını açma kararı almasıyla eşi Yeva ve küçük oğlu Serop ile 1946 yılında Batum üzerinden Ermenistan’a gider ve ömrünün sonuna kadar Erivan’a bağlı ‘Solxoza Çaran’ (Dördüncü Solhoz) adlı köyde çocukları ve torunları ile birlikte yaşar.
Toplumsal Hafızanın Sözlü Taşıyıcısı
Karapate’nin Erivan’daki ilk 10 yılı ilerleyen senelere göre nispeten karanlık olsa da bu yeni göçün kendisi adına yeni bir hikâye yazmaya başlaması için 1955 yılına beklemek gerekecekti. 1955 yılında Kürtçe olarak yayın hayatına başlayan Ermenistan Devlet Radyosu, Kürt şair, yazar, eğitmen gibi önde gelen kişiler ile sürdürdüğü yayın politikasını kısa sürede Kürt müziği, edebiyatı ve sözlü kültür temsilcileri ile dengbejleri de dâhil ederek genişletmiştir. Özellikle Kürtçe yayın dilinin yasak olduğu bölgelerdeki Kürt topluluğu tarafından ilgiyle takip edilen radyonun ilk dengbej temsilcilerinden biri de Karapate Xaço olmuştur. Bu sayede Kürt nüfusun yoğun olduğu bölgelerde sesi yankılanmaya başlayan Karapete, yarım yüzyıllık göç hikâyesinin ardından yine yarım yüzyıla yakın bir süre bu radyoda çalışmıştır. Tanıklık ettiği ve duyduğu olayları müzik aracılığıyla hikâyeleştiren ve bir anlamıyla âşık olarak bu klamları seslendiren Karapate ömrü boyunca Kürtçe dışında hiçbir klam söylememiştir.
Karapate, denbejlik geleneğinin 21. yüzyıla aktarılmasında büyük bir paya sahiptir. Günümüzde Kürt müziğinin var olmasının en önemli aktörlerinden olan Karapate, Kürtçe ezgilerin simgesi olarak 15 Ocak 2005 tarihinde ardında bıraktığı büyük bir miras ile hayata gözlerini yummuştur.
