Kürt toplumunda önemli bir yer tutan Denbejlik nedir ve Kürt Denbejler kimlerdir?
Dengbejlik Nedir?
Dengbej, Kürt sözlü edebiyatında stran söyleyenlere verilen isimdir. Dengbej iki farklı kelime olan Deng: ses ve Bêj: söyle kelimelerinin birleşimi ile çıkmıştır. Dengbejlik makam olarak çok eski zamanlara yayılmaktadır. Nesilden nesile aktarılan bu gelenek günümüze kadar gelmiştir. Eskiden dervişvari bir gelenek ile köy köy dolaşarak söylenmekteydi. Sözlerinde derin anlamlar barındıran dengbej ezgileri gerçek olaylar ile de bağlantı içerisinde olmuşlardır. Kürtçe yazılı edebiyat tarihi de her ne kadar çok eski olsa da edebiyatta yeterli derecede eser çıkarılmamıştır. İnsanlar daha çok sözlü edebiyatta başvurmuş bu da kendini dengbejlik ile adeta vücutlandırmıştır. Dengbej sözlerinde tarihi ve yaşanmış birçok gerçek olayı da anlatmaktadır. Bir Kürt aşk efsanesi olan Dewreş ile Adule aşkı da günümüze kadar bir dengbej ezgisi ile ulaşmıştır. Yine çekilen acılar, savaşlar, göçler, ölümler ve büyük olaylar bu yolla nesilden nesile aktarılarak günümüze kadar ulaşmasına vesile olmuştur. Dengbejlik yapan insan sayısı da bir hayli fazladır. Hemen hemen her yörede böylesi ezgileri seslendirenler var. Bununla beraber ses kalitesi ve sözleri bakımında ün yapmış dengbej sayısı da bir hayli fazladır. Erkeklerde olduğu gibi kadın dengbej sayısı da bir hayli fazladır.
Şakiro
Kürt sözlü edebiyatının babası demek yanlış bir tabir olmaz. 1936 yılında Ağrı’da dünyaya gelmiştir. Dengbejlik denince akla ilk gelen isimlerin başında yer alır. Öyle bir üne sahiptir ki Dünyada milyonlarca hayranı olan yabancı sanatçılar bile sosyal medya ortamlarında onu sesini paylaşmaktadır. Halen çok iyi bir sesi olanlar için Şakiro gibi sesi var denmektedir. Şakiro Dengbej makamına verdiği hizmetler çok fazladır. Kürtler arasında Dengbejlerin Şahı olarak da bilinmektedir. Şakironun eserleri birer tarih niteliği de taşımakta ve anlatılan olayların çoğu da gerçektir. Şakiro 1996 yılında İzmir’de yaşamını yitirmiştir.
Ayşe ŞAN
1938 yılında Diyarbakır’da dünyaya gelen Şan, Eyşe Şan olarak bilinmektedir. Babası da bir dengbej olan Şan sesi ile yurtiçi ve yurtdışı olmak üzere dikkatleri üzerine çekmiş ve büyük bir ün kazanmıştır. Radyolarda şarkı söyleyen Ayşe ŞAN’ın ezgileri halen dinlenmekte ve birçok ünlü şarkıcı tarafından da seslendiriliyor. Ayşe ŞAN 1996 yılında İzmir’de kansere yenik düşerek hayatını kaybetmiştir.
Egidê Cimo
1932yılında dünyaya gelen Egidê Cimo kavalın miri olarak tanınmaktadır. Daha 8 yaşındayken kendi kavalını yaparak kaval çalmaya başlayan sanatçı ney ve zurnanın yanında başka birçok enstrüman çalabiliyordu. Tüm bunlara ek olarak dengbej de olan Egidê Cimo’nun hayatı belgeselleştirilmiş ve bir filme de konu olmuştur. Sanatçı 2019 yılında Erivan’da hayatını kaybetmiştir.
Evdalê Zeynikê
Çoğu kişi onu Kürt Homeros olarak tanımaktadır. Şiirleri ve aşkı ile tanınmaktadır. Rivayete göre Dengbej Gulê ile büyük bir aşk yaşamış ve hatta dengbej Gulê’nin seslendirdiği birçok eserin de ona ait olduğu tahmin edilmektedir. 1800’lerde yaşamış bir Kürt dengbeji ve şairidir. Onunda hayatı belgesel haline getirilmiştir.
Karapêtê Xaço
1902 yılında Batman’da dünyaya gelmiştir. Kürt sözlü edebiyatının en önemli neferlerinden biridir. Kürt edebiyatına büyük katkı yapmış bir Ermeni olan Karapêtê Xaço 15 yıl Fransız askerliği yapmış ve 55 yıl da Erivan Radyo’sunda ezgiler seslendirmiştir. Dengbejlik geleneğinin günümüze kadar gelmesine en çok katkı yapanlardandır desek yanlış bir tabir olmaz. Yetiştirdiği sanatçıların sayısı da bir hayli fazladır. Hayati bir kitaba ve filme konu olmuştur. Karapêtê Xaço 2005 yılında hayatını kaybetmiştir.
Leyla İŞXAN
Bir Ezîdî olan dengbej Leyla Kürt sözlü edebiyatına adını altın harflerle yazdırmıştır. Dengbej tarzı ezgilerinin yani da klasik tarzda da çok sayıda eser çıkarmıştır.
Meryem Xan
Dengbejlik denince akla ilk gelen isimler arasındadır. 1904 yılında dünyaya gelmiştir. Sesi kadar çektiği acılar ile de bilinmektedir. Dengbejlik makamına kazandığı değerler ile şanı günümüze ulaşmış ve Kürtler arasında çok büyük bir değere sahiptir. Öyle ki ilk Kürt kadın Dengbejler arasında görülmektedir.
Seyidxanê Boyaxçî
Seydo Şimşek ya da daha bilinen ismi ile Seyidxanê Boyaxçî Diyarbakır’da dünyaya gelmiş ve yakın zamanda kaybettiğimiz büyük dengbejler arasında yerini mecidiyeköy escort almaktadır. Yıllarca Diyarbakır Belediyesinde emekçilik yapmış 25 yıl boyunca da ayakkabı boyacılığı yapmıştır. Halk arasında çok fazla kaseti bulunmakta hayatını kaybettiğinde yurtiçi ve yurtdışı olmak üzere birçok ünlü isim onun değerine atıfta bulunmuştur.Kürt dengbej Seyidxanê Boyaxçî 5 Temmuz 2020 tarihinde vefat etmiştir.
Dengbej sayısı çok fazladır. Yine çok kaliteli seslere sahip insanlar olup da yeteri kadar ün kazanmamış olanları da göz önünde bulundurarak bu sayı çok daha da arttırılabilir. Bunların dışında ünlü dengbej olarak Tahsin Taha, Evdilayê Goyi, Fatma İsa, İsa Berwari, Mehmud Baran da sayabiliriz. Yine günümüzde hâlâ yaşamını sürdüren ve dengbejlik makamına büyük değer katan onlarca ünlü isim de bulunmaktadır.
