Önceki çalışmalarımızda Orta Anadolu Kürtler‘inden bahsetmiştik.Bu yazımızda ise İç Anadolu’da Konya Kürtler‘ine değineceğiz.
Konya Kürtleri kimdir? ne zaman yerleşmişlerdir.Hangi yerleşim yerlerinde yoğundur ve nüfusları ne kadardır?
Orta Anadolu Kürtleri adlı yazımızda da belirttiğimiz gibi Kürtler Osmanlı devleti zamanında Orta Anadolu bölgesine yerleştirmişlerdir.Konya Kürtleri de Osmanlı devleti döneminde göç ettirilmişlerdir.
Konya Kürtleri Ne Zaman Göç Etmişlerdir?
Konya Kürtleri diğer Orta Anadolu Kürtleri gibi 17.yüzyılın ortalarından başlayıp yoğun olarak da 18. ve 19.yüzyıllarda göç ettirilmişlerdir.
Kürdistan coğrafyasından Konya’ya olan sürgün olarak ifade edebileceğimiz bu göç ettirilmeler Osmanlı devleti tarafından gerçekleştirilmiştir.Günümüzde Konya Kürtleri bölgenin yerli Kürtleri olarak anılmaya başlamışladır.
Konya Kürtleri Neden Göç Ettirildiler?
Kürtler’in sürgün edilme nedenleri, Kürdistan coğrafyasında süren savaşlar, aşiret çatışmaları, yoksulluk, kıtlık gibi sebepler olsa da sürgünlerin asıl sebebi siyasi nedenlerdir.Zira Kürtler’in Osmanlı devleti döneminde başlayan sürgünleri sistematik hale getirilmiş ve cumhuriyet döneminde de devam ettirilmiştir.Yine Botan Beyliği yıkılması, Şeyh Said isyanı gibi olaylardan sonra yüzbinlerce Kürt göç ettirilmişlerdir.Aynı şekilde Dersim katliamından sonra da kitleler halinde göç ettirilmeler gerçekleştirilmiştir.
Sürgünlerin en önemli ayağı olan Türkleştirme politikası çerçevesinde Adıyaman,Erzurum,Erzincan,Malatya bölgelerindeki Kürtler Orta Anaadolu’ya,Orta Anadolu’daki Türkler ise Doğu Anadolu’daki bu şehirlere göç ettirilmişlerdir.Bu çerçevede hem Doğu Anadolu Türkleştirilecek hem de Orta Anadolu’ya göç ettirilen Kürtler de Türkleştirileceklerdir.
Bu Türkleştirme politikası yüzyıllar boyunca devam etti ve başarılı oldu diyebiliriz.
Zira Evliya Çelebi‘nin 1600‘lü yıllarda yazdığı Seyahatnamesinin 4.cildindeki Doğu Anadolu gezisinde “Malatya,Türkmen ve Kürt şehridir.Kürt ve Türkmen lisanı üzerine konuşurlar” dediği Malatya’da bugün Kürt ve Kürtçe’den eser yok.. Malatya büyük oranda Türkleştirilmiş bir şehirdir.
Kısacası Konya Kürtlerinin sürgün olayındaki temel sebep Kürdistan Coğrafyasının Kürtsüzleştirmek ve Türkleştirme Politikaları’dır
Kürtler’in Sürgün Çilesi
O dönemde memur olan C. Ali Bedirxan Bey şöyle bir anısını anlatır: “Mütarekeyi takib eden günlerde, İstanbul’a döndüğüm zaman kayıtlarda yaptığım incelemeye göre Kürdistan’dan 650 bin kişilik bir nüfus, Batı Anadolu’ya dağıtılmıştı. Cepheye giderken Toros geçitlerinde (Gavur Dağı –Antep/Adana arasında bir dağ-) bu muhacirlerden kitleler görmüştüm. Uzaktan öbek öbek toplanmış insan kümelerine benzeyen bu kafilelerin yanına gittiğim zaman gördüm ki bunlar soğuktan taş kesilmiş insan heykellerinden başka bir şey değildi. Vatanlarından çıkarılan bu insanların bir kısmı bu suretle yollarda hastalıklardan, açlıktan, soğuktan mahvolmuşlardı.”
M. Emin Zeki ise; “1919 yılında, Osmanlıların 2. ordusunda erzak ve yiyecek sıkıntısı da baş gösterince, Diyarbekir ve yöresindeki Kürtlerden asker ve sivil olanlar yurtlarını bırakarak Musul’a gitmeye zorlandılar. Bir bölümü de Adana ve Halep’e sürgün edildi. Bir çoğu yollarda açlıktan ve hastalıktan öldü. Bu arada Musul’a kadar gelebilenlerin anlattıkları olaylar; o masumların kitleler halinde yollarda ya da erişebildikleri şehirlerin cadde ve sokaklarında topluluklar halinde ölümleri; dinleyenlerin ve görenlerin yüreğini parçalıyordu.” diyordu.
Konya Kürtleri Hangi Aşirete Mensuplar?
Konya’ya çok sayıda aşiret göç ettirilmişlerdir.Bunlar,Reşwan, Reşî, Rışvan, Reşo olarak da anılan Rişvan Aşireti,
Şuweyş (Saweyş ve Subeyş adıyla da bilinirler. Suriye’deki Amude dolaylarında yaşarlar, Bir kısmı Konyada’dır. Suruç’taki Swêdî köyü ile bağlantılıdırlar.)
Canbegî (Bu öbeğin yarısı Yunak ile Polatlı arasında yaşar. Konya’nın Cihanbeyli ilçesinin bu aşiret tarafından kurulmuş olduğu bilinmektedir. Aşiret Suruç (Berazî) kökenlidir ve 1700′lü yılların ortalarında buraya toplu bir göç gerçekleştirmiştir.)
–Halekânlı Aşireti (Cihanbeyli kazasının Xelıka Doldurme ve Yapalı köylerinde)
-Cüdkânlı Aşireti (Cihanbeyli kazasının Haremi Cütkanlı ve Yapalı Cütkanlı köylerinde)
-Ömeranlı Aşireti (Kulu kazasının Ömeranlı, Çöpler, Beşkardeş köylerinde)
-Sefkanlı Aşireti (Kulu kazasının Celep, Kürt Oğlu, Cihanbeyli kazasının Bulduk köylerinde
-Kütük Uşağı Aşireti (Cihanbeyli kazasının Kütükuşağı köyünde)
-Nasır Aşireti (Cihanbeyli kazasının Yeniceoba nahiyesinde ve Kuşca köyünde)
-Meyhanlı Aşireti (Kulu kazasının Yazı Çayırı köyünde)
-Cihanbeyli Aşireti (Cihanbeyli kazasının Sülüklü nahiyesinde, Beşışıklı, Sarıkaya, Boyalı, Zaferiye, Hatırlı, Içkışla, Hacımusalar, Kelhasan, Hacıömer Uşağı, Sinanlı köylerinde)
-Ekecik Aşireti (Haymana kazasının Çimen, Kandil, Cihanbeyli kazasının Büyükbeşkavak, Küçükbeşkavak köylerinde).64
Şeyh Said İsyanı’ndan sonra sürgün edilen Kürtlerden bazıları Konya yöresindeki Omeranlı köyüne sürgün olarak gelmişlerdir.
Cumhuriyet Döneminde Konya’daki Kürt Köylerinin Kürtçe İsimleri Bile Türkçeleştirildi
Dahiliye Vekaleti’nin 1933 yılında yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta Kürt sözcüğünün içinde geçtiği yüzlerce köy adı bulunmaktadır. Bu köylerin büyük bir kesimi Kürdistan’ın dışında Anadolu’nun diğer bölgelerinde, çoğunlukla Batı’da bulunmaktadırlar, bu nedenle Kürt köyleri olduğu vurgusuna gereksinim duyulmuştur. Dört grup halinde sınıflandırdığımız bu köy adlarına dayanarak eskiden Orta Anadolu’nun değişik yörelerinde Kürtlerin nasıl bir dağılım sergilediklerini rahatça görebiliriz. Bu adlara dayanarak buralarda Kürtlerin yaşadığını veya buralara ilk kez gelenlerin Kürtler olduğunu kestirebiliriz.
Ama bu yörelerin adları Cumhuriyet’in kuruluşuyla birlikte daha sonraları değiştirilmiştir. Bu eski haritalarda Konya’nın Kulu ilçesine bağlı Zincirlikuyu köyünün adı, örneğin Kürdoğlu, Ankara’ya bağlı Akşehir yöresindeki başka bir köyün adı Kürdköyü olarak geçmektedir.
Nuri Dersimi’nin Konya ziyareti
Kürdistan Teali Cemiyeti’nin Orta Anadolu Kürtleriyle yukarıda belirtilenlerden daha geniş ilişkiler ağı geliştirdiğini tahmin edebiliriz. Kürt milliyetçisi olan Nuri Dersimi, bir ara Konya’ya uğradığında buraya sürgün edilen bazı Kürt şahsiyetleriyle görüşür: “Konya’ya yetiştiğimizde, burada sürgün bulunan Dersim Çarsancak beylerinden Yummi ve kardeşi Paşa, İzol aşireti reislerinden Harputlu Haci Kaya ile temasa girdim. Bağdad otelinde kendilerini vali Cemal ile görüştürdüm ve memleketlerine dönmeleri için Ankara’da teşebbüste bulunacağım.’’
Bu yıllarda İstanbul’da etkin olan Kürt medyası bu göçmenlerin acıklı durumuna dikkatleri çekebilmek için değişik yazılar yayımlar. 1918-1919 yıllarında İstanbul’da çıkan Jîn dergisinin 11. sayısında Abdurrahim Rahmi’nin yazdığı Bir Öksüzün İniltisi adlı şiirin bir mısrası Kürtlerin bu çilesini sarsıcı bir biçimde şöyle dile getirir: “…Göçmenim ben işte düştüm kapılara.” Yine Jîn dergisinin 11. sayısında Anadolu’nun değişik yörelerine sürgün edilen Kürtlerin sayısı verilmektedir. Derginin 15.sayı–sında Adana’dan gönderilen bir okuyucu mektubuna yer verilmiştir.
Durumlarının çok kötü olduğunu belirten bu okuycucu, diğer yandan Konya yöresinde sürgün edilen bir tanıdığından aldığı mektuba dayanarak, oradaki Kürtlerin durumuna dikkat çekmek ister.
Danimarkalı Araştırmacının Konya Kürtleri İzlenimleri
1960’lı yıllardan itibaren Orta Anadolu yöresinden özellikle Danimarka, Isveç gibi Iskandinavya ülkelerine göç eden Kürtlerin durumu bu ülke araştırmacılarının dikkatlerini çekmiş ve bu konuda bazı araştırmalar yapılmıştır.
Bu araştırmacılardan birisi, Danimarkalı araştırmacı, Jan Hjarnø’dur. Özellikle Konya’ya bağlı Cihanbeyli ilçesi sınırları içinde bulunan Kuşça köyü konusunda 1969 yılından itibaren çalışmalar yürüten araştırmacı, tam otuz yıldır bu yöre insanları konusunda değişik araştırmalar yapmaktadır. Jan Hjarnø, sadece bu köy konusunda etnolojik çalışmalar yapmakla kalmamış, bu köyden insanların Danimarka’ya yaptıkları göçleri ve Danimarka’daki yaşamlarını da incelemiştir.
Eskiden Heciler denilen bu köyün yarısından fazlası Danimarka’ya göç etmiştir. Yaklaşık olarak 500 aile Danimarka& Jan Hjarnø 1988 yılında kaleme aldığı başka bir incelemede, bu kez Danimarka ve İsveç’te bulunan Kürtler konusunda bazı karşılaştırmalarda bulunur. Bu incelemede Danimarka’da bulunan Cihanbeyli Kürtleri ve İsveç’te yaşayan Kulu Kürtleri konusu ele alınmaktadır. Danimarka’da Ishoj Belediyesi ve Isveç’te Botkyrka Belediyesi’ni örnek çalışma alanı olarak seçen araştırmacı, değişik açılardan bu iki farklı yöredeki Kürt göçmenlerinin yaşamını incelemektedir.Jan Hjarnø’nun 1991 yılında kaleme aldığı Kürt Göçmenleri (Kurdiske Invandrere) adlı kapsamlı çalışmasında, Cihanbeyli yöresinden gelen Kuşça Kürtlerinin göç serüvenini bir bütün olarak ele alınmaktadır.
Cihanbeyli yöresindeki bu Kürtlerin büyük bir kesimi Danimarka’ya yerleşmiştir. Kulu yöresinden Kürtler ise; İsveç’i tercih etmişlerdir. İsveç’e yapılan bu zincirleme Kürt göçü, şu anda çalışmalarını İsveç Yabancılar Enstitüsü ve Müzesi Vakfı’nda yürüten İngrid Lundberg’in ilgisini çekmiş ve çalışmalarında Kulu Kürtlerine değinmektedir.
İngrid Lundberg, Stockholm’deki Kululular adlı kitabında bu arada İsveç’te yaşayan Kulu Kürtleri konusunu ele almaktadır. Birkaç kez Kulu ve yöresine giderek bazı saha çalışmaları yapmış araştırmacı, daha sonraları İngvar Svanberg ile birlikte hazırladığı kitabında Kulu yöresinde bulunan bazı Kürt köyleri konusunda ilginç karşılaştırmalar ve tespitlerde bulunmaktadır.Özellikle bu Kürt köyleri ve yerleşim birimlerinin ne zaman kuruldukları, hangi aşiretlerin buralarda bulundukları ve bu köylerin nüfusu konusunda tarihsel, etnografik ve demografik bazı veriler sunulmaktadır.
Konya’daki Kürtlerin Yaşadığı İlçeler ve Köyler
Kirmizi: Türk
Sari: Kürt
Siyah: Türk-Kürt karisik köy ve bölgeler
Yesil: Cerkes
Mavi: Pomak
Konya’nın Cihanbeyli, Yeniceoba, Yunak, Kulu , Gölyazı ilçeleri Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı ilçelerdir.
Konya’nın genelinde yüzlerce Kürt köyü mevcuttur.
Bunlardan bazıları;
Cihanbeyli ilcesine bagli olan Kürt köyleri
Beskardes
Beyliova
Bulduk(Gunde Bulduq)
Cimen
Colkoy
Damlakuyu
Beskavak(Buyuk)
Beskavak(Kucuk)
Golyazi(Xalikan)
Gunyuzu(Cudkan)
Kandil
Kelhasan
Kirikisla(Molika)
Kutukkusagi(Kutiga)
Kusca(Hacilaro)
Saglik
Yapali(Qemera)
Yeniceoba(incove)
Zaferiye(Kayisoglu)
Kulu ilcesine bağlı olan Kürt köyleri
Acikuyu(Birtalik)
Altilar
Arsinci(Germik)
Beskardes(Torina)
Burnagil
Bozan
Celep
Copler(Copli)
Dipdede
Gokler
Hisar
Karacadag(Xalikan)
Karacadere
Kirkpinar
Serefli
Yazicicayir(Mehina)
Yesilyurt(Celikan)
Tavsancali(Omaro)
Zincirlikuyu(Gordoglu)
Sarayonu ilçesine bağlı olan Kürt köyleri
Boyali
Kadioglu
Sarikaya
Yunak ilcesine bağlı olan Kürt köyleri
Besisikli
Cayirbasi
Hatirli(Gunde xofe)
Hacifakili(Kamaran)
Haciomeroglu(Hacimaran)
Imamoglu(Bodan)
Karayayla
Kurtusagi(Kurdan)
Kocyazi(Civikan)
Meselij
Odabasi(Halisinan)
Ortakisla
Ozyayla
Saray(Golan ga)
Sinanli
Suluklu(Galikan)
Celtik ilçesine bağlı Kürt köyleri
Kasoren(Rengan)
Adakasim(Sorikan)
Buyukhasan
Isakusagi(Sagan)
Kucukhasan
Konya’daki Kürt Nüfusu Ne Kadar?
Konya’da ciddi bir Kürt nüfusu mevcuttur.Orta Anadolu Kürtleri çalışmamızda toplamda bölgede 1.5 ile 2 milyon arası bir Kürt nüfusundan nahsetmiştik.
Konya’daki Kürt Nüfusu ile kesin veriler olmamakla birlikte,araştırmalarımızın sonucunda Konya’dan yurtdışına göç edenleri de hesaba kattığımızda Konya’daki Kürt nüfusunun toplamı 200 binin üzerinde olduğunu söyleyebiliriz.
www.kürtler.com
