Kürt yazar Feqiye Teyran‘ın unutulmaz eserlerinden olan Zembilfroş Kürt Edebiyatında hatırı sayılır bir aşk hikayesini anlatmaktadır.Ölüm,aşk,inancı içerisinde bulunduran Zembilfroş hikayesi..
Zembilfroş Kürtçe’de Sepet satıcısı anlamına gelmektedir.Kürt sanatçı Şiwan Perwer Zembilfroş hikayesininde geçen şiiri bestelemiştir.
Hikayenin geçtiği yer Farqin yani bugünkü adıyla Diyarbakır’ın ilçesi olan Silvan’dır.Silvan Kürt devleti Mervani’lere başkentlik yapmış bir şehirdir.
Gelelim biz hikayemize..
Efsaneye göre bir padişahın zevk ve sefa içinde büyütülmüş,yakışıklı bir oğlu varmış. Genç prens sık sık ava çıkarmış. Bu av gezilerinin birinde yol kenarındaki mezarların birisinden çıkmış iskelet ve kafatası görmüş. Manzaradan sonra genç prensin ruh dünyasında değişiklikler olur ve sorgulamaya başlamıştır.
Mezarlıktan geçerken, yaşamı ve ölümü düşünür, kıyaslar… Sadece soyut bir kıyaslama değildir fakat bu: Mala, mülke, zevke, sefaya sahip olmakla, bunlardan yoksun olmanın getirdiği iki farklı yaşam, bu iki farklı yaşamın sonucunda ortak tek bir kader: Yani ölüm!..
O zamana kadar ölüm kavramına yabancı olan genç prens o andan itibaren ölümün gerçekliği yüz yüze gelir. Ölümün zengin, yoksul, genç yaşlı dinlemediğini, dünya malının dünyada kaldığını ve bir gün böyle iskelete dönüşeceğini anlar. Prens o andan sonra elini eteğini dünya nimetlerinden çekmeye karar verir ve Allah’a sığınıp, onun yolunda yürümeye yemin eder. Sarayı ve yaşadığı ihtişamını geride bırakıp eşi ile birlikte yollara düşer. Diyar diyar gezerek zembîl(sepet) yapıp satmaya ve hayatını böyle kazanmaya başlar. Çocukları olur. Sırtlarında çadırları, üzerlerinde yıpranmış giysilerinden başka bir şeyleri yoktur. Genç prens, artık zembil satarak, geçimini sağlayan Zembîlfıroş’tur...(Sepet Satıcısı)
Son durağı olan Farqin’e (Silvan) gelir. Zembil(sepet) satmak için Farqîn sokakların arşınlarken Farqin Beyi‘nin karısı Xatûn’un dikkatini çeker. Xatûn, Zembîlfiroş’a aşık olmuştur. Zembil alma bahanesiyle Zembîlfiroş’u saraya çağırır ve ona olan aşkını dizelere dökerek anlatır:
Ama Zembîlfiroş evlidir, karısını sevmektedir, dünya nimetlerinden vazgeçmiş bir derviştir. En önemlisi tövbe etmiştir. Allah’a kulluk edecektir, haramı yaşamından kesin olarak silmiştir. Zaten bunun için değil miydi onca malını, mülkünü, ihtişamını bırakıp yollara düşmek?.. Bu yüzden Xatûn’un aşk çağrısına olumsuz yanıt verir. Ve Xatûn’a cevabı hemen oracıkta verir:
Zembîlfiroş, Xatûn’un ilan-ı aşk teklifini reddeder. Farqin beyinin karısı Xatûn red cevabını kabul etmez. Ne yapıp edip yakışıklı Zembîlfiroş ile birlikte olmaktır amacı. Xatûn’ın ısrarları karşısında Zembîlfiroş çareyi kaçmakta bulur. Xatûn peşini bırakmaz, sora sora Zembîlfiroş’un kaldığı çadırı öğrenir. Xatûn, bir gece çadırda kalmak için Zembîlfiroş’un karısına yalvarır. Karşılığında tüm mal varlığını ve mücevherlerini bağışlayacağını anlatır, sadece bir gece Zembîlfiroş ile kalmak ister. Xatûn’un bu kadar yoğun ısrarı üzerine Zembîlfiroş’un eşi, çocuklarını da yanına alarak oradan ayrılır. Xatûn, Zembîlfiroş’un eşinin giysilerini giyer ve yatağa girerek Zembîlfiroş’u beklemeye başlar. Karanlık Farqin’e çökerken, Zembîlfiroş zembillerini sattıktan sonra çadırına döner. Xatûn’un yatağında olduğundan habersiz, aynı yatağa uzanır. Ancak yataktaki kadının kendi karısı olmadığını, Xatûn’un ayağındaki gümüş halhalin çıkardığı sesten anlar. Bunu anlar anlamaz, çadırdan dışarı çıkar.
Xatun Zembilfroş’u orada tutuklatır, zincire vurdurur. Buna göre Xatun, Zembilfroş’a olan aşkından vazgeçmez. Ona verdiği saltanatı ne zaman kabul ederse, o zaman serbest bırakılacağını ve özgürlüğüne kavuşacağını söyler.
Fakat Zembilfroş,hiçbir şekilde vazgeçmeyecektir. Derken günün birinde, ibadet etme bahanesiyle zincirlerini söktürür ve ibadet sırasında saraydan kaçmayı dener. Ancak kaçacak yer bulamaz ve teslim olması istenir. Buna karşı çıkan Zembilfıroş, sarayın burçlarından aşağıya atar kendini ve inançları, idealleri ölmeyi seçer…
Şarkılara, öykülere konu olan Zembîlfiroş ile Xatûn’un aşk hikayesi, bugün sadece olayın yaşandığı Diyarbakır`ın Silvan ilçesinde değil, Kürt kültürünün olduğu tüm bölgelerde hala dillerde.”
Zembilfroş(Sepet Satıcısı) sözleri ve Türkçe anlamları
Zembilfiroş
1
Zembîlfiroş zembîla tîne
Delalo zembîla tîne
Kolan bi kolan digerîne
Nan û dahnê pê distîne
Zarokan pê ditevrîne
2
Gava ew zembîla tîne
Xatûn li bircê dibîne
Bi eşqa dil dihebîne
Aqil diçe sewda namîne
Ha dil were, ha dil were
Kesê ji dil nekî bawere
Ji mirovantî hatiye dere
3
Xatûn :
Kuro sêlka vir de bîne
Mîr dixwaze te bibîne
Buha buha ji te bistîne
Lawiko ez brîndar im
4
Zembîlfiroş:
Xatûna min a delal e
Min bîhîstî Mîr ne li mal e
Bazara’m bi malê helal e
Xatûnê ez tobedar im
Delalê ez tobedar im
5
Ha dil were carek bi coş
Car car vexwe şerbeta xoş
Dilqinyata Zembîlfiroş
6
Xatûn :
Zembîlfiroş lawikê beyan î
Ez dibêjim tu pê dizanî
Min bo eşqa dil te anî
Lawiko ez evîndar im
7
Zembîlfiroş:
Xatûna min a zerîn e
Qusur li ser te qet nîne
Lê dilêm kesî nahebîne
Xatûnê ez tobedar im
Delalê ez tobedar im
8
Hay hay hay hawar e hawar e
Hay hay hay hay..
Xatûn pir evîndar e
Li ber rehma Xwedê xwar e
Ji eşqê maye bê par e
Evîndar e ma bêçare
9
Xatûn li jor kar dike
Zêr li eniyê par dike
Kalên sedsalan har dike
10
Xatûn :
Çavên min mîna eynan e
Biskê min mîna qeytan e
Diranê min mîna mircan in
Eniya min mîna ferşan e
Berê min mîna fîncan e
Fîncanên mîr û paşan e
Sîngê min mîna zozan e
Zozanên haft eşîran e
Zembîlfiroş, lawikê derwêş
Lê bike kêf û seyran e
11
Zembîlfiroş lawikê derwêş e
Keremke tu were pêşe
Heqê zembîlên xwe bibêje
Lawiko ez evîndar im
12
Zembîlfiroş:
Lê lê lê, lê lê Xatûnê
Çavên te mîna zeytûnê
Ditirsim ji agirê êtûnê
Ya Xatûn ez tobedar im
Tobedarê Xaliqê Cebar im
J’ser toba xwe ez nayêm xwarê
13
Xatûn :
Zembîlfiroş lawikê feqîr e
Were ser doşeka Mîr e
Bidim te guliyên herîr e
Lawiko ez evîndar im
14
Zembîlfiroş:
Tu Xatûna li birc û van î
Li ser text û li ser seran î
Tu ji min re nabî kevanî
Xwedî zarok û eyal im
Zarok tazî û birçî li mal in
Xatûnê ez tobedar im
15
Xatûn :
Zembîlfiroş lawikê nenas î
Tena derpî û kiras î
Tu ji destêm nabî xelas î
Lawiko ez evîndar im
16
Zembîlfiroş:
Xatûna gerden bi morî
Qet nabe bi kotek û zorî
Tirsa min ji wî Reb ê jorê
Xatûnê ez tobedar im
Ji ser toba xwe qet nayêm xwarê
Zembilfroş Türkçe Çevirisi
1
Sepetsatıcı sepetleri getirir
Güzel adam sepetleri getirir
Ana yolarda gezdirir
Karşılığında ekmek ve tahıl alıyor
Çocukları onlarla doyuruyor
2
O sepetleri getirince
Hanım onu burçtan görüyor
Bu aşkla gönül kaynıyor
Akıl gidiyor başta kalmıyor
Ha gel gönül, ha gönül gel
Hiç kimse gönülün bunu yapacağına inanmıyordu
İnsanlık darağacına çekilmiş
3
Hanım :
Oğlan buraya getir sepetleri
Bey seni görmek istiyor
Pahalı pahalı senden satın alacak
Çocuk ben yaralıyım
4
Sepetsatıcı :
Benim güzel Hanımım
Ben duydum bey evde değil
Bazarım helal Malım helaldır
Hanım ben tövbeliyim
Güzelim ben tövbeliyim
5
Ha gönül gel bir seferlik coş
Bazı bazı iç hoş şerbeti
Gönül inat etmiş sepet satana
6
Hanım :
Zembîlfiroş sen yabancısın
Ben söylüyorum sen onu biliyorsun
Ben seni gönül aşkı için getirdim
Çocuk ben sevdalıyım
7
Sepetsatıcı :
Hanımım sen altındansın
Sende hiç Kusur yoktur
Fakat benim gönlüm kimseyi barındırmaz
Hanım ben tövbeliyim
Güzel ben tövbeliyim
8
Hay hay hay yardım edin
Hay hay hay inanın
Hatun çok sevdalıdır
Allahın rahmi Önünde (boynu) eğridir
Aşktan kalmış yaralı
Çaresiz sevdalı kalmış
9
Hanım yukarıda iş yapıyor
Alnında altınlar parlıyor
Yüz yılın ateşini yaktığını söylüyor
10
Hanım :
Gözlerim ayna gibidir
Kahkul zülüflerim pamuk ipek gibidir
Dişlerim mercan gibidir
Alnım oval gibidir
Önüm fincan gibidir
Paşa ve beylerin fincanıdır
Göğsüm yayla gibidir
Yedi aşiret yaylasıdır
11
Sepetsatıcı derviş oğludur
Buyur sen gel öne
Sepetlerinin hakkını söyle
Çocuk ben sevdalıyım
12
Sepetsatıcı :
Ey hanım
Gözlerin zeytin gibi
Korkuyorum ateşe girmekten
Hanım ben tövbeliyim
Cebbar Yaratana Tövbeliyim
Tövbemden ben gelmem aşağı
13
Hanım :
Sepetsatıcı , fakir oğlu
Gel beyin döşeğinin üstüne
Vereyim sana ipek güller
Çocuk ben sevdalıyım
14
Sepetsatıcı :
Sen çok genç hanımsın
Taht üstündesin baş üstündesin
Sen bana olmazsın aşçı
Çocuk ve eş Sahibiyim
Çocuklar çıplak ve aç evdedirler
Hanım ben tövbeliyim
15
Hanım :
Zembîlfiroş tanınan değilsin
Yalnız don ve gömleksin
Elimden kurtulamazsın
Çocuk ben sevdalıyım
16
Sepetsatıcı :
Gerdanı boncuklu Hanım
Hiç olmaz kötekle zorla
O yukarda ki Allahtır korkum
Hanım ben tövbeliyim
Tövbemden hiç gelmem aşağı
www.kürtler.com